Twêtù bônsò tudi mwa kubuulula mabeji a Bible ne kumona ne Nzambi utu wenza bishima: Môsà wakapandulula Mbû Mukunze, Eliya wakabiikidisha ciyoole cya nzala, Yesu wakendela pa mâyì, ne bayiidi baakondopa babeedi.

Kudi maalu menzeke a bishima binunu adibo balonde mu Bible. Piikala Nzambi ufila bujaadiki ku bimanyinu ne maalu a kukema, kadi bishima Byende abi bidi penyi leelu ewu? Yêyè udi mwa kwondopa kansere bu mwakondopaYe nsudi mu Bible anyi? Twămbè bishi bwa SIDA ne màlèyalèyà? Yêyè ucidi kabidi mwa kwenza cishima anyi? Eyowa, Nzambi ucidi anu wenza bishima ne bimanyinu ebi bidi bifila badi biitabuuja.

Mpindyewu monaayi, nwênù balunda, vulukaayi Mfumu George wa mu Angleterre, paakondopiibwaye ku dipapakana dya dikoba mishindu mishiileshiilangane, patwakamusambidila. Vulukaayi Florence Nightingale, (kakwěndè mukaji, ke wâkajuula cisumbu cya Nkuruse Mukunze), ukaavwa ne bujitu munshi mwa livres de poids makumi asambombo [kìlô makumi abidi ne itaanu], mulaale ùpùnga ne lufu kuntu kwaka ne kansere ku citupa cya dila pabwîpì ne cifu, mulaale kuntwaku ùpùnga ne lufu. Nkuci mukese kupaapala kubwela mu cisuku mwamwa nenku ke Nyuma Mwîmpè wa Nzambi kulwa kwamba ne: “EMU MMUDI MUKALENGE WAMBA, neikale ne mwoyi.” Ke yêyè ukaadi ne bujitu bwa livres de poids lukama makumi ataanu ne itaanu [kìlô makumi mwandamutekete] ewu ne mubidi tumatuma.

Vulukaayi Congressiste Upshaw uvwa kacya wasomba mulamatangane ne nkwasa ne bulaalu ku cidimu ne ku cidimu, munda mwa bidimu makumi asambombo ne bisambombo. Kadi mu katanci kakese naka yêyè kujuukila kuulu, kunyeema lubilu utwa eku utwa eku mu cibambalu amu, ubaabata bânà bende baa nkàsà, mwondopiibwe anu menemene ne muvwijiibwe anu mwende ne kale.

Anji vulukaayi anu binunu ne binunu bya bantu bakaadi bondopiibwe. Citudi tushaala basombele anu mwaba ewu too ne patwikala mwa kufwa ncinyi? Twěnzààyi cintu kampanda.

Ikala ne diitabuuja pawikala usaama anyi ne dijinga. Bible udi wamba ne Yesu Kilisto udi umweumwe awu makeelela, ne leelu, too ne kashidi, pa nanku piikalabi ne Yêyè uvwa ne bukole bwa kwenza cishima kukaadi bidimu binunu bibidi, nanku’s Udi ne bukole bwa kwenza bya mwomumwe leelu. Yêyè wakatulaya ne tudi bondopiibwe, bu twêtù mwa kwitabuuja naka.

Congressiste Upshaw

William D. Upshaw utu mwenze mudimu bidimu mwandamukulu mu Cibambalu cya Baacipwitamunwa-mfwanka ba États-Unis ne wakafila mpala bwa kusungudiibwa bu mfumu wa ditunga mu cidimu cya 1932. Njiwu ya ku ferme kumushiya mucibukile panshi pacivwaye mwânà, ke kwenzaye bidimu 66 anyi wendela ku mabaya a balema anyi mu dikalu dya bikalaba. Mu cidimu cya 1951, wakondopiibwa ku byônsò abi ne kwendelaye kuulu bîmpè menemene matuku ende ônsò a ndekeelu a mwoyi.

 

Florence Nightingale

Florence Nightingale, mwikale cilongo cya kule cya munganga mukaji mwende luumu, uvwa ne kansere kaa kwinshi kwa cifu. Kutumaye fòtô ewu bu cijaadiki cya ndekeelu bwa kulomba disambila kumpala kwa kansere kufikaku ku dimushipa. Anu bu munudi mwa kumona emu, yêyè ukaavwa ùpùnga ne lufu kumpala kwa Mukalenge Yesu kumwondopaye mu cidimu cya 1950. Fòtô mukwabo udi ku luseke ewu wakakwaciibwa paanyima paa dyondopiibwa dyende nenku kumutumaye bu bujaadiki bwa ne Nzambi ucitu anu wondopa babeedi.

---

Tris Griffin

Tris Griffin wakaya kwa ngangabuka ku ntwadijilu wa cidimu cya 2013 bwalu nyima uvwa umusaama mwikale ne bwôwà bwa dyalukila dya mvita yende ne kansere. Cindidimbi cya MRI kuleeja “dipanduluka dya mujilu wa aorte” mu mwoyi, cyakasaka bangangabuka ku dyenza dya mateeta a mu ndondo ne kulongolola dimupanda dya lukasalukasa dituku divwa dilonda. Kashoonyi kadi kapicila mu mwoyi mu cimfwanyi eci aka mmutanta mumweke bîmpè menemene udi mufwanyine kuumvwija lufu lwa cimpicimpi ne lwa bushuwa elu bu kôkò mwa kukoseka.

Dituku dyakalonda, paanyima paa beena kwitabuuja bamane kumusambidila, bangangabuka kwenzabo cindidimbi cikwabo cya CT bwa kujaadika mwaba uvwa mutanta awu kumpala kwa dimupanda. Bwa ewu musangu, ke bindidimbi kuleejabi mwoyi mwikale tumatuma. Kayi ubyumvwa to, mupandyanganyi awu kwambila Mandamu Griffin ne: “Ndi mupange ne cya kukwambila. Tuvwa bakwenze dipandulula dya mujilu wa aorte, kadi mpindyewu bileeji byônsò bya cyôcì aci mbijimine.” Kumuleejaye bindidimbi bya kumpala kwa dimusambidila, ne bya paanyima. “Udi mudĭkàdìle bwa kuya, ne byôbì biine, kakucyena nansha cimanyinu cya kansere kiine to. Udi ne mubidi tumatuma.”

 

Mukete wa ngangabuka ewu udi ufunkuna mujilu wa aorte, kaaba kadi kafiike fitutuu aka, kajengu lwa munkaci mwa cindidimbi amu. Kashoonyi kaa mu bucyama kàdì kakosololamu aku ke didyundakana dya mwoyi, anyi “dipanduluka” dya mujilu wa aorte, cidi cilomba dipandiibwa dya lukasalukasa ne cifwanyine kufila lufu bu kôkò aka mwa kukoseka. Cindidimbi ciibîdì cyakakwaciibwa dituku dyakalonda. Dipanduluka adi dyakajimina kashidi kadiciyiku mwa kwalukila nansha.

Myaba ya kubala

Misambu 103.2-3

Benesha MUKALENGE, Wêwè musuuka wanyi, ne kupu mwoyi bilenga byende byônsò nansha:

Yêyè ngudi ukufwila mibi yebe yônsò luse; ngudi wondopa masaama ebe ônsò.

Yeshaayi 53.5

Kadi baakamutapa mputa bwa kushipa kwetu kwa mikenji, baakamuzaaza bwa mibi yetu: dinyooka dya ditalala dyetu dyakapona pambidi pende; ne ku mibundabunda yende tudi bondopiibwe.

Maako 16.17

Ne bimanyinu ebi nebifile badi biitabuuja; mu dînà dyanyi nebiipate badémons; nebaakule myakulu mipyamipya;

Luuka 17.6

Ke Mukalenge kwambaye ne: Bu nwênù ne diitabuuja bunene bwa lutete lwa mùtâdà, nuvwa mwa kwambila muci wa sukàmìnà ewu ne: Joomoka ne miji, ukakunyiibwe mu mbû; ne wôwò uvwa ne cya kunutumikila.

Yone 14.12

Bulelela, bulelela, ndi nnwambila ne, Ewu udi ungitabuuja, byenzedi bîndì ngenza yêyè neàbyěnzè pende; ne neěnzè byenzedi binene bipite ebi; bwalu ndi nya kudi Taatu wanyi.

I Tesalonika 1.5

Bwalu evanjeeliyo wetu kaakalwa kunudi anu mu dîyì nkaayaadi to, kadi mu bukole kabidi, ne mu Nyuma Mwîmpè, ne mu ditwishiibwa dyàbûngì; bu munudi bamanye ne twêtù aba tuvwa bantu baa mushindu kaayi munkaci mwenu bwa bwalu bwenu.

Ebelu 2.3-4

Mmunyi mutwapanduka, bitwalengulula disungidiibwa bunene nunku, dyakadyanjila kubanga kwambiibwa kudi Mukalenge, ne dyakatushindikila aba baakamuumvwa yêyè,

Nzambi kabidi mwikale ubajaadikila, ne byônsò bibidi bimanyinu ne maalu a kukema, ne bishima kabukabu, ne mapà a Nyuma Mwîmpè, bilondeshile ku diswa dyende yêyè mwine?

Ebelu 13.8

Yesu Kilisto udi umweumwe awu makeelela, leelu, too ne kashidi.

Yakobo 5.15

Ne disambila dya diitabuuja nedisungile mubeedi awu, ne Mukalenge neamujuule panshi; ne piikalaye mwenze mpekaatu, nebamufwileyi luse.

I Peetelo 2.24

Yêyè mwine wakatwambwila mpekaatu yetu mu mubidi wende yêyè ku muci, bwa ne twêtù, bamane kufwa ku mpekaatu, twikale ne mwoyi ku bwakane: yêyè mwena ku mibundabunda kunwakondopiibwa.